Doświadczenie, które pojawia się, kiedy czasami znienacka budzimy się w nocy, sami albo tuż obok kogoś, kto pogrążony jest w głębokim śnie. Dookoła zalega ciemność, a serce bije z prędkością karabinu maszynowego. Nie ma do dyspozycji tradycyjnych środków uśmierzających, nie pomaga świadomość, że przecież wszędzie wokół toczy się życie, a sprawy idą swoim torem. Jest się sam na sam z własnym ciałem, które – wydaje się – w każdej chwili może odmówić posłuszeństwa. Śmierć staje się dojmująco realna, nawet jeśli za godzinę czy dwie będzie można, przynajmniej na pewien czas, pozornie usunąć ją z pola widzenia, na nowo pogrążyć się w transie codzienności, w kulturze wyparcia. Dojmująco realny staje się także lęk, przeszywający, nie dający wytchnienia. Drobne ukłucie urasta do [...]

O tym, że depresja to nieprzeżyta żałoba, utknięcie w procesie, który – gdyby stworzyć dlań przestrzeń – wykonałby przeznaczoną mu pracę, pisał już sto lat temu Freud w tyleż fundamentalnym, ile kontrowersyjnym eseju „Żałoba i melancholia”. Ojciec psychoanalizy pracė żałoby (pojęcie to z czasem zrobiło zawrotną karierę) definiował jako uwalnianie energii psychicznej zogniskowanej na zewnątrz, w innym człowieku, którego już nie ma. Jej zatrzymanie skutkować miało bowiem stanem przypominającym psychiczny odpowiednik bólu fantomowego. Do podobnych wniosków – to znaczy: nieprzeżyta żałoba powraca prędzej czy później jako depresja - doszedł także jeden z najciekawszych współczesnych psychologów Jonathan Rottenberg , który poszukując odpowiedzi na pytanie o przyczyny współczesnej epidemii depresji, wykrył tę samą zależność. Brak możliwości otwartego skonfrontowania się ze stratą, zwłaszcza gdy jest ona dotkliwa, powoduje, że po pewnym czasie cały skomplikowany system regulowania naszych stanów emocjonalnych ulega specyficznemu paraliżowi.

Coraz wymyślniejsze leki, coraz intensywniejsze techniki terapeutyczne. Kwestie systemowo-społeczne starannie się przy tym omija. W dyskusji o emocjach, o melancholii, smutku czy depresji nie używa się w ogóle pojęć dotyczących sfery politycznej i społecznej. Nie podejmuje się refleksji nad tym, w jaki sposób urządzona jest wspólnota, której jesteśmy częścią. Wszystko – słyszymy za to – jest w naszej głowie, w naszym mózgu albo najwyżej w naszej prywatnej historii, w relacjach z rodzicami. Tylko my jesteśmy za siebie odpowiedzialni, tylko my możemy więc użyć narzędzi służących poprawie samopoczucia. Skorzystać z usług psychiatry, terapeuty, coacha, nauczyciela medytacji, szamana podającego ayahuascę.
Dzięki temu system społeczny, który nas wpędza w rozpacz, może bezpiecznie trwać, niczym nie niepokojony. Zamiast go zmieniać – pogrążeni jesteśmy w desperackich próbach zmieniania siebie. Jest mu to bez wątpienia na rękę.

Takie są realia naszego doświadczenia. Tak wygląda życie, kiedy już odkładamy smartfona albo laptopa, zamykamy kolejny poradnik głoszący, że siłą woli można przenosić góry. Nie pozwolić sobie wówczas na smutek, na żal za tym, co, żyjąc, tracimy I co przyjdzie nam kiedyś utracić bezpowrotnie, to w jakimś sensie sprzeniewierzyć się samemu sobie, okłamać się, wyprowadzić w pole. To także stać się dla siebie kimś na kształt totalitarnego dyktatora. Więcej nawet - stać się kimś takim dla innych. Niezgoda na własną słabość, zaślepienie ideałami sprawności, aktywności i optymizmu prowadzą nie tylko do braku tolerancji na własnej bezradności – zamykają nas również na bezradność cudzą. Niszczą empatię. Zamieniają nas w zawsze uśmiechnięte, zawsze produktywne, zawsze gotowe do działania, ale zarazem też fundamentalnie samotne cyborgi, które na każdy przejaw niedoskonałości, bezwładu, przypadku, słabości albo zagrożenia - czyli w ogóle braku kontroli - reagują podszytą lękiem racjonalizacją. O tym, że są to cyborgi tak naprawdę udręczone poczuciem nadmiarowej odpowiedzialności za wszystko, już nawet nie wspominam.