Reguły na czas chaosu

... oczekiwano (wyjątkowo naiwnie - dziś już to wiemy), że przestrzeń wirtualna będzie oazą równości i wolności. Że wszelkie uwarunkowania, ograniczenia i niewygody, nieusuwalnie wpisane w ułomny, materialny świat, w świecie wirtualnym znikną bez śladu. Ta wiara topniała z prędkością wprost proporcjonalną do postępującej komercjalizacji internetu, zaś definitywnie pogrzebało ją pojawienie się portali społecznościowych – stało się tak, gdy tylko zgasła chwilowa euforia wywołana ich niewątpliwymi zaletami, na przykład możliwością odnowienia kontaktu ze znajomymi z dawnych czasów albo zaspokajania wrodzonych voyerystycznych instynktów. Pomimo wszelkich dobrodziejstw cyfrowej rewolucji media społecznościowe przyniosły bowiem także wiele zjawisk zdecydowanie negatywnych. Pierwszym z brzegu przykładem mogą być osławione bańki informacyjne, to znaczy domknięte wirtualne przestrzenie, których spoistości i monotonii pilnują specjalne algorytmy, błyskawicznie uczące się naszych preferencji i przekonań, i dbające później bardzo skrupulatnie, żebyśmy nie stykali się z niczym, co mogłoby w najmniejszym choćby stopniu zrodzić w nas frustrację. Inną konsekwencją – poniekąd wynikającą z tej pierwszej – jest kompletna atrofia dyskusji oraz wykształcenie się kultury oburzenia i wykluczenia (ang. cancel culture). To zjawisko charakterystyczne zwłaszcza dla lewicowo - liberalnej części sfery publicznej, którego konstytutywną cechą jest nie tylko całkowita odmowa rozmowy z każdym, kto nie głosi przekonań mieszczących się w aktualnie zdefiniowanej ortodoksji, ale także organizowanie zbiorowych seansów nienawiści, bombardowanie obraźliwymi komentarzami, wzywanie do bojkotu, a nawet wywieranie presji na pracodawców, żeby natychmiast zwolnili z pracy kogoś, kto popełnił grzech śmiertelny: powiedział coś, co tamtym wydało się nieprawomyślne.

Tak czy inaczej, zasadniczą lekcją, którą odbieramy między innymi z lektury tekstów René Girarda, jest właśnie lekcja mimetyzmu: wszyscy jesteśmy podatni na przemoc, wszyscy mamy w sobie potencjał do przemocy, wszyscy upodabniamy się do swoich wrogów. To prawda, którą najgłębiej przed sobą ukrywamy, petra scandali, która stawia pod znakiem zapytania wszystkie moralne konwencje podziału na dobrych i złych, wstrząsa posadami pieczołowicie wznoszonego pałacu naszej własnej szlachetności i czystości.

Cyfrowa rzeczywistość wzmacnia tę uniwersalną tendencję do niewidzenia własnej przemocy, własnego uwikłania, a nade wszystko – ukrytego, ale intensyfikującego się wraz z rozwojem konfliktu podobieństwa do tego, kogo postrzegamy jako wroga. W świecie tak radykalnie podzielonym i tak pieczołowicie kultywującym podziały, w świecie z zantagonizowanych grup okopujących się coraz bardziej w poczuciu własnej wyższości albo / i własnej krzywdy taka teza brzmi oczywiście obrazoburczo. Ktokolwiek w najmniejszym choćby stopniu zaczyna kwestionować spójność moralną własnej grupy, odmawia uczestnictwa w rytualnym, zbiorowym potwierdzeniu własnej doskonałości i cudzej ohydy, ten natychmiast zostaje napiętowany jako tajny współpracownik wroga.

Niezgoda na niepewność i bezradność, zaprzeczenie immanentnie wpisanemu w istnienie rozpadowi, eliminacja porażki, dążenie do absolutnej przewidywalności, słowem – radykalne przekroczenie kondycji ludzkiej (czy raczej fantazje o takim radykalnym przekroczeniu) to gwarancja praktycznej realizacji czegoś dokładnie przeciwnego niż wyjściowo deklarowane zamierzenia.