Alchemia słowa

Ubóstwo nie pozwala zasnąć, zgnuśnieć. Utrzymując artystę w ciągłym napięciu, podsyca jego energię, hartuje charakter, podnosi dumę.

Nie każdy pisarz tak myśli, każdy jest jednak gotów, podobnie jak inni twórcy (filozofowie, uczeni, artyści), przyjąć życie w nędzy, czego by nie zniósł żaden inny zawód, w żadnej bowiem pracy nie ma tak silnych bodźców, które by zmusiły człowieka do wytrwania w niej wbrew wszelkim niepowodzeniom.

Pieniądz jest złym doradcą. Wkradłszy się w pracę twórczą, wprowadza do niej swój dynamizm, pragnie ją zmienić w ciągłą i obfitą produkcję, odwraca od rzeczy trudnych i pięknych, a skłania ku łatwym i wulgarnym.

Literatura jest przeznaczona do zatrzymania czasu w jego niszczącym biegu. Ona to zawiesza w wiecznej teraźniejszości wszystko, co kiedykolwiek mogło się zdarzyć. Tadeusz wciąż patrzy na kołyszące się drzwiczki ogrodu, wciąż w wierszu Goethego trwa chwila ciszy wieczornej, kareta wioząca panią Bovary dudnić będzie po ulicach Rouen, dopóki istnieć będzie dzieło Flauberta, i tak samo pełnią swą czynność skromne przedmioty, którymi nie może się poszczycić żadne muzeum – zamki i zasuwki z Odysei, odtworzone z taką namiętną precyzją, jakby w istocie poeta czuł obowiązek zabezpieczenia im nieśmiertelności.

Dążność do wypowiedzenia się, właściwa wszystkim ludziom, nabiera u pisarza szczególnej siły, wydaje się, jakby była dopełnieniem życia, a nawet spotęgowaniem, tak samo jak chęć utrwalenia zjawisk i chwil wieńczy się triumfem stworzenia nowych wartości. Tą nową wartością nie musi być odkrywcza koncepcja świata, zbawcza nauka, kierownicza idea, jest nią każda zwrotka wiersza, każde zdanie prozy, zamykające lada okruch rzeczywistości.

„Nie wiem, jak się to dzieje, że siostrą talentu jest bieda”. Zdanie pochodzi od Petroniusza, ale sam fakt jest o wieki starszy. Długi szereg nędzarzy literackich prowadzi Archiloch, który wyciągał rękę po jałmużnę w brzasku liryki greckiej, a za nim sunie tłum znękanych i głodnych, wśród wielu zapomnianych, jak Glatigny, rozbłyskują nazwiska Marcjalisa, Camõesa, Villona, Torquata Tassa, Verlaine'a, Villiers de L’Isle Adam, Norwida. Któż ich policzy? Jedni przez całe życie byli upośledzeni, drudzy po krótkim okresie blasku marli w opuszczeniu. Jeśli się nie miało własnego majątku, niepodobna było marzyć, że się go zdobędzie swoimi dziełami.