To, co musimy utracić

Zdrowe poczucie winy współmierne jest – jeżeli chodzi o czas trwania i natężenie – do czynu. Zdrowe poczucie winy prowadzi do wyrzutów sumienia, lecz nie do nienawiści wobec siebie samego. Zdrowe poczucie winy zniechęca do powtarzania nagannych zachowań, nie odcinając nas przy tym od całej gamy namiętności i przyjemności.

Przyjaźnie, podobnie jak inne związki krępuje nasza ambiwalentna postawa: kochamy, ale i zazdrościmy, kochamy, ale i rywalizujemy. Chociaż warto zauważyć, że ta ambiwalencja, która dotyczy wszystkich naszych dorosłych więzi – w przyjaźniach – jest najsłabsza. W przyjaźniach miłość bierze górę nad nienawiścią. Przyjaciele przyczyniają się do naszego osobistego wzrostu i dzięki nim możemy doświadczać wielu przyjemności. To dzięki przyjaciołom muzyka jest słodsza, wino ma pełniejszy smak, śmiech dźwięczy donośniej.

To prawda, że nasi przyjaciele są dalecy od doskonałości. Akceptujemy ich, dumni z tego, że tak trzeźwo patrzymy na życie. Kiedy jednak dochodzi do miłości, trzymamy się uparcie i kurczowo iluzji oraz świadomych i nieświadomych wyobrażeń tego, jak rzeczy powinny się mieć. Kiedy na scenę wkracza miłość – romantyczna, seksualna, małżeńska – musimy znowu w mozole uczyć się tego, jak wyzbyć się wszelkich własnych oczekiwań.

Bardzo trudno stać się odrębnym „ja”, oddzielić się zarówno dosłownie, jak i emocjonalnie, trwać samotnie w świecie zewnętrznym, a w świecie własnej psychiki czuć się odmiennym od innych. Gdy oddzielamy się od ciała matki i przestajemy być częścią jej egzystencji, doświadczamy strat, które musimy znieść, chociaż mogą one zrównoważone przez to, co w zamian zyskujemy. Jednak jeśli to nasza matka odchodzi od nas, gdy jesteśmy zbyt niedojrzali, zbyt nieprzystosowani, zbyt wylęknieni i zbyt bezradni – cena tego odejścia, tej straty, tego oddzielenia może być dla nas zbyt wysoka.