Ludzie po prostu nie posiadają zdolności oceniania konsekwencji swoich działań w długim terminie przy użyciu tych samych kryteriów, którymi oceniają decyzje krótkoterminowe. A Greta? Dlaczego w porównaniu z nami jest tak wyjątkowa – a w każdym razie taka się wydaje? Ona sama przypisuje zdolność do niezaburzonego prognostyczną miopią skupienia się na przyszłych problemach swojemu autyzmowi. „Mam Aspergera, a to oznacza, że trochę odbiegam od normy – napisała na Twitterze. – W pewnych szczególnych okolicznościach inność jest supermocą”. Wyjąwszy garstkę proroków, nasz gatunek nie potrafi oceniać w ten sposób swoich decyzji. Większość z nas nie ma supermocy Grety: jesteśmy okaleczeni prognostyczną krótkowzrocznością.

... każde zwierzę, które wygląda, jakby miało zamiar zrobić coś konkretnego, można uznać za takie, które przejawia behawioralny dowód świadomości.

Mamy wyniki badania doświadczalnego z wczesnych lat osiemdziesiątych, kiedy pojenie słoni alkoholem w imię nauki wydawało się dopuszczalne. Grupie słoni żyjących w kalifornijskim parku safari udostępniono pojemniki z wodnym roztworem etanolu o różnych stężeniach: 0,7, 10,14,25 i 50 procent. Słonie mogły swobodnie pić, z którego chciały. Siedmioprocentowy roztwór alkoholu smakował im najbardziej, bardziej niż czysta woda. Po wypiciu zachowywały się bardzo podobnie do pijanych ludzi. Kilka chwiało się na nogach z [...]

Spożycie alkoholu przez człowieka wywiera dokładnie przebadany wpływ na funkcjonowanie mózgu. Prowadzi do zniesienia zahamowań, upośledzenia koordynacji ruchowej i – jeśli ktoś przesadzi - utraty świadomości. Tolerujemy te niepożądane efekty dlatego, że spożycie alkoholu uwalnia dopaminę, która wprawia nasze mózgi w euforię. Innymi słowy – pijemy, bo to przyjemne. Jak się okazuje, słonie robią to samo.

... skoro do dziś nie rozumiemy, w jaki sposób świadomość rodzi się z wyładowań w obwodach neuronalnych, nie mamy podstaw zakładać, że mózgom owadów brak jest odpowiednich do tego struktur.

W większych mózgach często nie znajdujemy większej złożoności, a tylko powtarzające się kopie tego samego obwodu neuronalnego – argumentuje Chittka. – Możliwe, że wspomagają one bardziej szczegółowe zapamiętanie obrazów lub dźwięków, ale nie przenoszą złożoności na wyższy poziom. Większy mózg to w wielu przypadkach po prostu większy twardy dysk, a nie lepszy procesor.

Mówiąc „świadomość”, ludzie z reguły nie mają na myśli wyłącznie subiektywnych doświadczeń. Odnoszą się także do innych zjawisk poznawczych, na przykład świadomości samego siebie. Andrea wyśmiała moje założenie, iż trutnie są świadome, właśnie dlatego, że uznała za niemożliwe, aby były świadome własnej istoty. Ale samoświadomość i świadomość nie są tym samym. Pojęciem świadomości obejmujemy również zdolności poznawcze, jak przewidywanie epizodyczne, a nawet teorię umysłu. Istnieje bardzo wiele cech poznawczych, które łączymy ze świadomością.

... dlaczego pierwszy lepszy Joe (lub w moim przypadku Andrea) uważa za absurd stwierdzenie, że owady (lub kury) mogą posiadać świadomość? Skąd bierze się przekonanie, że (jak twierdzi moja przyjaciółka) powodują nimi czysto mechaniczne instynkty? Tego typu myślenie ma długą historię: zapoczątkował je w siedemnastym wieku Kartezjusz, który przyczepił zwierzętom etykietkę zwierzęcych machin (bête machine), odróżniając je w ten sposób od ludzi.

... istnieją dowody, że owady poszukują substancji wywołujących „odmienne stany świadomości”. Zapoznamy się teraz z nietuzinkowym, acz wiele mówiącym eksperymentem neurolożki Galit Shohat-Ophir. Jej zespół wyhodował zmutowaną populacje muszek owocówek, których mózgi pod wpływem czerwonego światła wytwarzały specyficzny neuropeptyd, korazoninę. W normalnych warunkach korazonina zalewa mózg, kiedy samiec muszki wydziela plemniki. Włączenie czerwonego światła powinno zatem wywołać stan afektywny (emocjonalny) [...]

My, ludzie, jesteśmy ofiarami własnego sukcesu. Przed nami nie było na Ziemi gatunku zdolnego do przekształcenia jej w takim stopniu, w jakim my to zrobiliśmy. Pora zatem umieścić wszystko we właściwym kontekście. Dziś, kiedy wisi nad nami mroczne widmo prognostycznej miopii, czas ocenić wartość ludzkiej inteligencji.

Satino po prostu nie jest w stanie zaplanować swojego zachowania tak szczegółowo jak nasz skoczek. Nie jest dostatecznie inteligentny, żeby skakać na bungee.

I dobrze. Plan Erika Barcii był głupi. Zabiła go inteligencja, nie jej brak. Satino, teoretycznie mniej inteligentny z nich dwóch, zachował się mądrzej właśnie z powodu tego niedostatku. Innymi słowy, inteligencja prowadzi czasami do skrajnie głupich zachowań.

Na tym właśnie polega problem: uważamy ludzką inteligencję za wyjątkową i z góry zakładamy, że wyjątkowość to zaleta. Zdolności poznawcze ludzi i zwierząt nie różnią się aż tak bardzo, ale ludzkie poznanie, bardziej złożone, nie zawsze warunkuje lepszy wynik.
[...] To właśnie nazywam „paradoksem wyjątkowości”. Chociaż ludzie rzeczywiście są wyjątkowi w kategoriach poznawczych, nie oznacza to, iż w grze o życie przewyższają inne zwierzęta. Przeciwnie, paradoks sprawia, że ludzkie działania mogą się okazać mniej efektywne właśnie ze względu na naszą zdumiewającą, złożoną inteligencję.

Podobnie jak większość ludzkich zdolności poznawczych, język to obosieczny miecz niosący tyleż smutku, co radości. Czy jako gatunek bylibyśmy szczęśliwsi bez niego? Całkiem możliwe. Czy świat zobaczyłby tyle krzywd i przelanej krwi, gdyby człowiek pozostał niemą, bełkoczącą małpą? Chyba nie. Możliwe, że dla całości zwierzęcego świata język generuje więcej krzywd niż szczęścia. Jest ofiarą paradoksu wyjątkowości: to najwyższy symbol unikalności Homo sapiens, a jednak mimo jego cudownych przymiotów pomógł wyrządzić stworzeniom zamieszkującym tę planetę (również nam) więcej zła niż dobra.

Homo sapiens nie ma – przeciętnie– więcej szans na zaznanie przyjemności niż inne gatunki. Jakiekolwiek dary przyniosły nam język, matematyka, nauka i ich pochodne, nie znalazłem dowodów na to, że moje wysoce uprzywilejowane życie daje mi więcej szczęścia, niż czerpie ze swojego życia drób.

Ludzie są w stanie zapewnić kurom maksymalnie przyjemne życie. Na ogół jednak przysparzamy im znacznie więcej cierpień, niż doświadcza przeciętny kurak żyjący dziko. Chcąc zmaksymalizować nasz własny dostęp do pożywienia, obmyśliliśmy systemy ciągłej produkcji jaj i mięsa, stwarzając hodowlanym kurczakom piekło na ziemi. Większość żyjących dziś kur wtłoczona jest w ciasne klatki, pozbawiona szans na normalne zdobywanie pożywienia, gniazdowanie czy życie społeczne. Globalnie więc kury doświadczają znacznie mniej przyjemności niż ludzie – ale paradoksalnie to wina ludzi. I tak oto nasze zdolności poznawcze generują więcej cierpień dla kur, a wcale nie więcej szczęścia dla nas.