To nie to samo co kłamstwo, które zakłada celowe kreowanie fałszywej informacji z zamiarem wpłynięcia na czyjeś zachowanie. Osoba, która wciska kit, nie wie i nie ma to dla niej znaczenia, czy to, co mówi, jest zgodne z prawdą. Bardziej zależy jej na tym, co Stephen Colbert nazwał „prawdziwością”, czyli pozorem albo odczuciem prawdy, nawet jeśli nią nie jest.

... język i teoria umysłu używane są przez nasz gatunek, aby nieustannie oszukiwać się nawzajem. Za chwilę się przekonamy, że zdolność i skłonność do kłamstwa stanowią poniekąd fundament kondycji ludzkiej. Ale równie zasadnicza jest dla niej skłonność naszego gatunku do zakładania, że inni mówią prawdę. Właśnie ta paradoksalna sprzeczność jest źródłem niezliczonych problemów społecznych, które trapią nasz gatunek. Problemów, które, jak się przekonamy, mogą nawet spowodować jego wyginięcie.

Używając starej dobrej metody uczenia skojarzeniowego, zwanej warunkowaniem klasycznym, naukowcy wytresowali gołębie, aby dziobały zdjęcia przedstawiające nowotwory w tkankach piersi. Po kilku dniach, w czasie których gołębie uczyły się odróżniać tkanki zdrowe od tych z nowotworem, w ptakom prezentowano do zdiagnozowania zupełnie nowy zestaw zdjęć. Udawało im się prawidłowo zidentyfikować nowotwór w 85 procentach przypadków. Trafność wzrastała do 99 procent, kiedy brano pod uwagę wyniki wszystkich czterech gołębi uczestniczących w eksperymencie. Grupa ptaków -„łowców raka” - osiągała lepsze wyniki niż doświadczeni radiologowie, którym powierzono to samo zadanie.

Fakt, że szympansy i ludzie żyli obok siebie na brzegach jeziora Baringo w podobnych warunkach i osiągając podobny stopień sukcesu przez sto tysiącleci oznacza, że umiejętność pytania o przyczynę wcale nie była ewolucyjnym sukcesem już na starcie. Prawdę mówiąc, sukcesy nie-ludzkich gatunków mówią jasno, że zwierzęta potrafią podejmować fantastycznie korzystne decyzje, nie zadając pytań, dlaczego coś się dzieje. W gruncie rzeczy czasami wnioskowanie przyczynowe bywa pośredniejszym sposobem niż miej skomplikowane metody pojmowania świata ( jak na przykład uczenie skojarzeniowe).

„Ludzka natura lubi porządek” – napisał ekonomista Burton Malkiel w swojej przełomowej książce „Błądząc po Wall Street”. „Ludziom bardzo trudno zaakceptować pojęcie przypadkowości”. Malkiel upowszechnił twierdzenie, że zachowanie każdej akcji na giełdzie jest w istocie losowe. Nie sposób zbadać, dlaczego jej kurs przebiega tak, jak przebiega. Ludzie, którzy naprawdę zarabiają na giełdzie, to ci, którzy posiadają zdywersyfikowane portfolio różnych instrumentów inwestycyjnych (akcje obligacje renty), co zmniejsza ryzyko. Pokrywając sektor rynku szerszy niż tylko giełda, taki pakiet w długim okresie z reguły zyskuje na wartości. Natomiast wybieranie poszczególnych akcji albo inwestowanie w konkretne trendy bardziej przypomina hazard niż naukę. Dlatego nie powinno nas dziwić, że kot może zarobić na giełdzie równie łatwo jak doświadczony inwestor.

Potrafimy ( i często to robimy) używać intelektu, by odkrywać sekrety wszechświata. Tworzymy filozoficzne teorie oparte na kruchości i ulotności życia. Ale potrafimy także – i często to robimy – wykorzystywać te sekrety, aby siać śmierć i zniszczenie. Wypaczamy stworzone teorie, by móc usprawiedliwić własne okrucieństwo. Wraz ze zrozumieniem, jak zbudowany jest świat, przychodzi wiedza o tym, jak go zniszczyć. Ludzie mają zarówno zdolność do z racjonalizowania ludobójstwa, jak i techniczne możliwości do jego przeprowadzenia. Elisabeth Förster-Nietzche użyła pism swego brata – owocu oszałamiającego intelektu – aby uzasadnić światopogląd, który doprowadził do śmierci między innymi sześciu milionów Żydów. W tej kwestii ludzie w ogóle nie przypominają narwali. Narwale nie budują komór gazowych.

Gdyby ktoś mi powiedział, że jeśli nadal będę woził córkę do szkoły w 9,5 procent grozi jej śmierć w wypadku samochodowym, prawie na pewno postarałbym się jak najszybciej znaleźć alternatywny środek transportu. Tego typu zagrożenie odczuwam głęboko, całym sobą. Ale czy słysząc, że wożąc do szkoły córkę, narażam prawnuczkę na 9,5 – procentowe ryzyko śmierci w ekologicznym kolapsie, przestanę używać samochodu? Nie. Nawet jeśli w przyszłości ma to spotkać moich własnych potomków, wciąż kręcę się po mieście w subaru, jakby wszystko było w porządku.

* Lepsza odbudowa.Bla-bla-bla. Zielona gospodarka.Bla-bla-bla. Zerowa emisja w 2050 roku. Bla-bla-bla. To wszystko, co słyszymy od tak zwanych przywódców. Słowa, które brzmią pięknie, ale jak dotąd nie doprowadziły do działania. Nasze nadzieje i ambicje toną w tych pustych obietnicach. Mamy ze sobą trzydzieści lat bla-bla-bla i dokąd nas one zaprowadziły? Wciąż możemy zawrócić, to całkiem możliwe. Trzeba będzie natychmiastowej, drastycznej redukcji emisji CO 2. Ale nie ma na to szans, jeśli nadal będziemy postępować tak jak dotąd. Zamierzona bezczynność naszych przywódców to zdrada wobec teraźniejszych i przyszłych pokoleń.

*Greta Thunberg

* Wszyscy mamy wybór. Możemy obmyślić działania transformujące, które zapewnią warunki do życia przyszłym pokoleniom. Albo możemy nadal postępować jak dotąd i przegrać. W dzisiejszych społeczeństwach trzeba zmienić prawie wszystko. Chcę, żebyście wpadli w panikę. Chcę, żebyście odczuli strach, który ja czuję codziennie. I chcę, żebyście potem zaczęli działać – tak jak działacie w obliczu kataklizmu. Róbcie tak, jak gdyby wasz dom się palił, bo taki jest.

* Greta Thunberg

Łatwo nam przychodzi spychanie zdolności przewidywania przyszłych zdarzeń ze sceny świadomości; angażowanie umysłu do rozwiązywania problemów, które mamy w zasięgu ręki. Zdolność ta jest pokrewna owemu wyparciu, które zdaniem Ajita Varkiego jest kluczowe dla ludzkiej zdolności „komparytmentalizacji” myśli o własnej (lub cudzej) śmierci. Wyparcie pomaga nam zepchnąć takie myśli w mroczną głębię nieświadomości I dalej konstruować bombę.

Wyobrażenie sobie świata odległego od nas o trzysta lat – świata, w którym nas już nie będzie – jeszcze bardziej ujmuje wagi emocjonalnej temu, co mogłoby się pojawić w przewidywaniu epizodycznym. Nie obsadzamy już swojego temporalnego „ja” w centrum tych futurystycznych projekcji. Zamiast tego próbujemy sobie wyobrazić naszego hipotetycznego potomka w trudnym do wyobrażenia hipotetycznym krajobrazie. Taki intelektualny wysiłek jest bardzo odległy od schematu procesu decyzyjnego, do którego przystosowała nas ewolucja. I właśnie dlatego prognostyczna krótkowzroczność może nas zabić.

Edward Wasserman i Thomas Zentall, dwaj psycholodzy wsławieni badaniami procesów poznawczych u zwierząt, w 2020 roku napisali dla NBC esej, próbując wyjaśnić, dlaczego ludziom takim jak ja bardzo kiepsko wychodzi poważne traktowanie długoterminowych skutków własnych decyzji:

Naglące potrzeby, kluczowe dla utrzymania się przy życiu (którymi, jak się powszechnie uważa, zawiadują starsze układy mózgu występujące zarówno u ludzi, jak i u innych zwierząt), sprawiają, że nadal podejmujemy działania impulsywne. Zachowania te, które ongiś pozwalały nam przeżyć i osiągnąć sukces reprodukcyjny, są dziś mało efektywne, ponieważ żyjemy w środowisku, w którym potencjalne dalekosiężne skutki odgrywają coraz ważniejszą rolę.

O to właśnie paradoks prognostycznej miopii: umiemy sobie wyobrazić, co będziemy odczuwać w przyszłości, ale te hipotetyczne odczucia nie są dla nas równie znaczące jak doświadczane w chwili obecnej. Kiedy przewidywanie epizodyczne wchodzi na scenę spektaklu i wysyła swój przekaz podświadomym procesom umysłu, te po prostu nie rozumieją, na co patrzą. Ewolucja tworzyła je przez miliony lat po to, by radziły sobie z teraźniejszością. Odległa przyszłość nic dla nich nie znaczy. Tak więc nasza zdolność rozumienia przyszłości i nawet wyobrażania sobie w niej siebie konkuruje z systemem podejmowania decyzji, którego elementy składowe tak naprawdę nie pojmują, czego się od nich żąda.

... nasze decyzje często są owocem niewidocznych emocji i heurystyk; biegnących przez nasz umysł ścieżek „na skróty” – i to nawet gdy wciąż świadomie rozważamy postawiony przed nami problem. Ponieważ zaś owe skróty mają służyć wyłącznie rozwiązaniu bieżących – a nie przyszłych – problemów, tworzą podatny grunt dla pozornie niewytłumaczalnej krótkowzroczności.

Nawet gdy sądzimy, że nasze świadome decyzje wypływają z rzeczowego, nieśpiesznego, logicznego namysłu, często są one produktem – choćby w pewnej mierze – mnóstwa nieświadomych procesów buzujących poza zasięgiem świadomości.