Nie, przewodnik musi być jak poręcz odgradzająca od nurtu rzeki, ale nie może być kulą inwalidzką. Przewodnik musi odsłonić szlak leżący przed uczniem. Ale nie wolno mu wybierać drogi.

„Nie powołuje się na świat dzieci, dopóki nie jest się gotowym być twórcą i płodzić twórców. Nie wolno mieć dzieci dla własnych potrzeb, nie wolno koić dziećmi swojej samotności, nie wolno tworzyć kopii samego siebie, żeby tylko nadać sens swojemu życiu. Niemoralne jest też zapewnienie sobie nieśmiertelności przez rozsiewanie spermy, tak jakby nasienie zawierało świadomość!”

-Jedynym twoim obowiązkiem jest stać się tym, kim jesteś. Musisz być silny, bo inaczej zawsze już będziesz posługiwał się innymi, żeby dodać sobie siły.

-Oczywiście umiem udawać, mam swoje tajemne sposoby na radzenie sobie z samotnością, nawet na jej wychwalanie. Mówię, że muszę być oddzielony od innych, żeby móc się spotkać z własnymi myślami. Mówię, że moim towarzystwem są wielkie umysły z przeszłości, że wypełzają ze swoich kryjówek na moje światło słoneczne. Drwię z lęku przed samotnością. Głoszę, że wielcy muszą przejść przez wielki ból, że odleciałem zbyt daleko w przyszłość i że nikt nie może mi towarzyszyć. Utrzymuję, że skoro nikt mnie [...]

... kluczem do dobrego życia jest mieć wolę tego, co jest z koniecznością, a potem pokochać to, co jest naszą wolą.

... idealne małżeństwo jest wtedy, gdy żadne z małżonków nie potrzebuje go do przetrwania.

Widząc, że Breuer nadal nic nie pojmuje, dorzucił:
– Czyli że prawdziwy związek z drugą osobą jest możliwy tylko wtedy, gdy ma się więź z samym sobą. Jeśli nie umiemy przyjąć naszej samotności, to będziemy po prostu wykorzystywać innych jako tarczę chroniącą przed osamotnieniem. Dopiero umiejąc żyć jak orzeł, bez żadnej widowni, możemy zwrócić się z miłością ku drugiemu człowiekowi, dopiero wtedy możemy się zatroszczyć o rozwój drugiej osoby. Ergo, jeśli nie umiemy zrezygnować z małżeństwa, to małżeństwo jest skazane na klęskę.

Dokąd doprowadzi nas znaczenie? Co potem, jak już odsłonię znaczenie obsesji? Czy symptomy Josefa ustąpią? A moje? Kiedy? Czy wystarczy szybko, na krótko zanurkować w „zrozumieniu”? A może trzeba się będzie zanurzyć w nim na dłużej?

I o które znaczenie chodzi? Jeden symptom wydaje się mieć wiele znaczeń, a Josef nie wyczerpał jeszcze wszystkich dotyczących obsesji na punkcie Berthy.

Być może należy zdzierać kolejne warstwy, aż w końcu jedynym znaczeniem Berthy będzie ona sama. Gdy się ją pozbawi nadmiaru znaczeń, Josef zobaczy w niej przestraszoną, nagą istotę ludzką, arcyludzką, bo w końcu wszyscy tym naprawdę jesteśmy.

Prawdę powiedziawszy, jestem wdzięczny Bercie, że eliminuje moją samotność. Przez ostatnie dwa lata nigdy nie byłem sam. Bertha zawsze na mnie czekała, albo u siebie w domu, albo w szpitalu. A teraz zawsze noszę ją w sobie, wciąż na mnie czeka.
– Przypisujesz Bercie coś, co jest twoim osiągnięciem.
– Nie rozumiem.
– Jesteś tak samo samotny jak wcześniej, każdy jest na to skazany, ale stworzyłeś sobie fetysz, bożka, i się przy nim ogrzewasz. Może jesteś bardziej religijny, niż ci się wydaje!
- Ale tylko w tym sensie, że ona jest zawsze obecna. A właściwie była przez półtora roku. I pomimo wszystko był to najlepszy, najbardziej ekscytujący okres mojego życia. Widywałem ją codziennie, myślałem o niej bez przerwy, śniłem o niej w nocy.

Czasem wydaje mi się, że jestem najbardziej samotnym człowiekiem na świecie. I też nie ma to nic wspólnego z tym, czy wokół mnie są jacyś ludzie. Wręcz nie znoszę tych, którzy kradną mi moją samotność, a jednocześnie tak naprawdę nie zapewniają towarzystwa.
– Co to znaczy że nie zapewniają ci towarzystwa?
– Nie doceniają tego, co dla mnie jest wartościowe! Czasem tak głęboko penetruję kwestie egzystencji, że gdy nagle się rozejrzę dookoła, to okazuje się, że nikt ze mną nie podążał, a moim jedynym druhem był czas.

-Życie bez Berthy? Co jeszcze? Jestem uczonym, ale nauka straciła dla mnie barwy. W nauce trzeba jedynie pracować, a nie nią żyć. Potrzebuję magii... pasji... bez magii nie da się żyć. Oto, co znaczy dla mnie Bertha, pasja i magia. Życie bez pasji... Kto umie tak żyć?
– Otworzył nagle oczy. - Ty umiesz? Czy ktokolwiek umie?

Dlaczego nie ma rozwoju? Dlaczego nie ma szlachetniejszych myśli? Dokładnie o to mi chodziło, kiedy zapytałem pana wczoraj, o czym by pan myślał, gdyby nie nawiedzały pana te dziwne, obce myśli. Niech pan usiądzie wygodnie, zamknie oczy i zrobi ze mną to ćwiczenie. Siedzimy razem gdzieś wysoko, na przykład na szczycie góry, patrzymy wokół. Gdzieś daleko, daleko widzimy mężczyznę mającego inteligentny i wrażliwy umysł. Przyjrzyjmy mu się. Może kiedyś zobaczył całą grozę swojej egzystencji. Może zobaczył zbyt [...]

Musi się pan niezwłocznie nauczyć przyjmować swoje życie, musi pan mieć odwagę powiedzieć: „Tak oto wybrałem!”. Duch człowieka składa się z jego wyborów!

I też często się zastanawiałem, dlaczego pewne rzeczy wydają się nocą bardziej przerażające. Po dwudziestu latach doszedłem do przekonania, że lęki nie wyłaniają się z ciemności, są raczej jak gwiazdy, zawsze obecne, ale niewidoczne w świetle dnia.

Najpierw zaproponował, że to on będzie mi doradzał w ramach terapii medycznej! Co za niezdarny wybieg! Udawał, że obchodzi go tylko moje dobro, a jego jedyną zapłatą będzie moje zdrowie i spełnienie! Obaj znamy jednak takich nabożnych uzdrowicieli, którzy rzutują swoją słabość na innych, a potem służą im tylko do pomnażania własnej siły. Oto ich „chrześcijańska dobroczynność”.
Oczywiście przejrzałem go i nazwałem rzecz po imieniu. Najpierw się zżymał na słowa prawdy, nazwał mnie ślepym i niegodziwym. Przysięgał, że ma szlachetne motywy, wyrażał fałszywe współczucie, zapewniał o śmiesznej bezinteresowności, ale na koniec, za co należy mu się pochwała, znalazł w sobie siłę, żeby szczerze i otwarcie przyznać, że potrzebuje siły ode mnie.

Pewnie pomyślał pan o tych, których pan kocha. Ale niech pan zajrzy głębiej, a zobaczy pan, że nie kocha pan ich, ale przyjemne doznania, które miłość w panu wywołuje. Kocha pan pożądanie, a nie osobę pożądaną.