-Czy zanim zaczniemy się rozmnażać, nie powinniśmy tworzyć, nie powinniśmy się stać? Naszą odpowiedzialnością wobec życia jest tworzenie tego, co wysokie, a nie pomnażanie tego, co niskie. Nic nie może przeszkodzić w rozwoju bohatera, którego nosi pan w sobie. A jeśli żądza stanie na tej drodze, to należy ją przezwyciężyć.

Nie mogę znaleźć tego fragmentu, ale chodziło w nim o to, że poszukiwacz prawdy musi dokonać analizy własnej psychiki, co autor nazywa „moralną obserwacją”. Posuwa się nawet dalej, twierdzi bowiem, że przyczyną błędów największych filozofów jest ignorowanie własnej motywacji. I że aby poznać prawdę, należy najpierw do końca poznać samego siebie. Chcąc to zrobić, należy wyjść poza powszechny punkt widzenia, powszechny nawet dla danego kraju czy stulecia, i przyjrzeć się sobie z dystansu.

Herr Müller kwestionuje wszystkie autorytety i konwenanse. Na przykład wywraca cnoty do góry nogami i nazywa je występkami, o, tak jak tutaj wierność: „Z przekory trzyma się on jakiejś rzeczy, którą na wskroś przeziera, nazywa to jednak wiernością”. A z kolei o uprzejmości pisze tak: „Jest on tak uprzejmy! Tak, ma zawsze przy sobie placek dla Cerbera, a jest tak bojaźliwy, że każdego za Cerbera uważa, i ciebie, i mnie – to jest jego uprzejmość”.
- Albo spójrz na tę fascynującą metaforę zarówno dla rozpaczy, jak i dla utraty wzroku: „Wszystkie rzeczy znajdować głębokiem i – to niewygodna właściwość: sprawia ona, że wytęża się ustawicznie oczy, a w końcu widzi się zawsze więcej, niż się życzyło”.

„Myśli są cieniami naszych uczuć – zawsze ciemniejsze, pustsze, prostsze od nich”. „Nikt nie umiera obecnie od prawd zabójczych: za wiele jest odtrutek”. „ Cóż zależy na książce, która nas nawet nie unosi precz od wszystkich książek”.

Niektóre jego stwierdzenia brzmiały śmiesznie, na przykład takie, że ojcowie i synowie mają ze sobą więcej wspólnego niż matki i córki. Ale wiele aforyzmów zmuszało do głębokiej refleksji: „Co jest pieczęcią osiągniętej wolności? Przestać wstydzić się samego siebie”. A szczególnie uderzył go taki fragment:

„Jak kości, mięso, wnętrzności i naczynia krwionośne powleka skóra i widok człowieka czyni znośnym, tak poruszenia i namiętności duszy osłania próżność. Jest to skóra duszy”.

Jak rozumieć to pisarstwo? Wymykało się wszelkim kategoriom, poza tym, że w całości wydawało się świadomie prowokacyjne. Podważało normy społeczne, kwestionowało, a wręcz pomniejszało wartość konwencjonalnych cnót, a za to wychwalało anarchię.

-Prawdziwy wybór, pełny wybór rozkwita jedynie w słońcu prawdy – oświadczył Nietzche. – inaczej być nie może.

Breuerowi przyszło do głowy, że jego pacjent mógłby przekonująco- oraz w nieskończoność- rozprawiać o abstrakcyjnej sferze prawdy i wyboru, dlatego postanowił zmusić go do zejścia na poziom konkretu.

– A co z moim pacjentem?Jakie on ma możliwości wyboru? Może właśnie zawierzenie Bogu jest jego wyborem!

- Dla człowieka to nie jest żaden wybór. To raczej chwytanie się Iluzji, która jest gdzieś na zewnątrz. Taki wybór zewnętrznej siły nadprzyrodzonej zawsze osłabia. Czyni człowieka mniejszym, niż mógłby być. A ja kocham to, co nas czyni większymi.

Breuer poczuł, że osuwa się w rozpacz, ale szybko się otrząsnął. Nie! Dość takich myśli! Friedrich ma rację: obowiązek, przyzwoitość, wierność, bezinteresowność, dobroć są jak środki usypiające, wprowadzają w sen tak głęboki, że obudzić się z niego można co najwyżej pod koniec życia. A wtedy człowiek może sobie jedynie uświadomić, że tak naprawdę w ogóle nie żył.

-Żyj, kiedy jesteś żywy! Śmierć przestaje być przerażająca, kiedy się umiera ze świadomością, że miało się spełnione życie. Jeśli ktoś nie żyje w porę, to nie może też w porę umrzeć.

-Przysięga małżeńska jest święta. A mimo to – głos Nietzschego stał się chrapliwy- lepiej jest ją złamać niż pozwolić, by to ona złamała ciebie!

Związek nie powinien być więzieniem, lecz ogrodem w którym pielęgnuje się rzeczy wyższe. Może jedynym sposobem na uratowanie twojego małżeństwa jest rozstanie.

-Chcesz stać się sobą – ciągnłął Nietzche. – Ile razy to powtarzałeś? IIe razy rozpaczałeś, że nie poznałeś smaku wolności? Twoja dobroć, twoje obowiązki, twoja wierność to kraty twojego więzienia. Zginiesz od takich cnót. Musisz zacząć poznawać swoją podłość. Nie można być wolnym tylko trochę; twoje dzikie instynkty także pragną wolności; twoje dzikie psy, zamknięte w piwnicy, wyją o wolność. Wsłuchaj się dobrze. Słyszysz je?

- Ale ja nie mogę być wolnym – powiedział żałośnie Breuer.
– Złożyłem święte śluby małżeńskie. Mam obowiązek wobec swoich dzieci, studentów, pacjentów.

– Żeby dać siłę dzieciom, najpierw ty musisz być silny. Inaczej dzieci są jedynie zaspokojeniem biologicznej potrzeby albo ukojeniem samotności. Albo mają wypełnić to, czego ci brakuje. Twoim zadaniem jako ojca nie jest stworzenie kolejnej wersji samego siebie, drugiego Josefa, ale coś znacznie większego. To stworzenie twórcy.

-Obowiązek? Czy obowiązek może być nadrzędny wobec miłości dla siebie samego i dążenia do bezwarunkowej wolności? Jeśli nie zadowoliłeś samego siebie, to obowiązek jest jedynie eufemizmem oznaczającym wykorzystywanie innych dla własnej pychy.

Czyżbym wepchnął go zbyt głęboko w rozpacz? Chwilami wydawało się, że moje słowa go denerwują. Ale co zakwestionował? Co zniszczył? Jedynie puste wartości i chwiejne przekonania. A to, co się chwieje, należy odepchnąć!