Na tym właśnie polega problem: uważamy ludzką inteligencję za wyjątkową i z góry zakładamy, że wyjątkowość to zaleta. Zdolności poznawcze ludzi i zwierząt nie różnią się aż tak bardzo, ale ludzkie poznanie, bardziej złożone, nie zawsze warunkuje lepszy wynik.
[...] To właśnie nazywam „paradoksem wyjątkowości”. Chociaż ludzie rzeczywiście są wyjątkowi w kategoriach poznawczych, nie oznacza to, iż w grze o życie przewyższają inne zwierzęta. Przeciwnie, paradoks sprawia, że ludzkie działania mogą się okazać mniej efektywne właśnie ze względu na naszą zdumiewającą, złożoną inteligencję.

Podobnie jak większość ludzkich zdolności poznawczych, język to obosieczny miecz niosący tyleż smutku, co radości. Czy jako gatunek bylibyśmy szczęśliwsi bez niego? Całkiem możliwe. Czy świat zobaczyłby tyle krzywd i przelanej krwi, gdyby człowiek pozostał niemą, bełkoczącą małpą? Chyba nie. Możliwe, że dla całości zwierzęcego świata język generuje więcej krzywd niż szczęścia. Jest ofiarą paradoksu wyjątkowości: to najwyższy symbol unikalności Homo sapiens, a jednak mimo jego cudownych przymiotów pomógł wyrządzić stworzeniom zamieszkującym tę planetę (również nam) więcej zła niż dobra.

Homo sapiens nie ma – przeciętnie– więcej szans na zaznanie przyjemności niż inne gatunki. Jakiekolwiek dary przyniosły nam język, matematyka, nauka i ich pochodne, nie znalazłem dowodów na to, że moje wysoce uprzywilejowane życie daje mi więcej szczęścia, niż czerpie ze swojego życia drób.

Ludzie są w stanie zapewnić kurom maksymalnie przyjemne życie. Na ogół jednak przysparzamy im znacznie więcej cierpień, niż doświadcza przeciętny kurak żyjący dziko. Chcąc zmaksymalizować nasz własny dostęp do pożywienia, obmyśliliśmy systemy ciągłej produkcji jaj i mięsa, stwarzając hodowlanym kurczakom piekło na ziemi. Większość żyjących dziś kur wtłoczona jest w ciasne klatki, pozbawiona szans na normalne zdobywanie pożywienia, gniazdowanie czy życie społeczne. Globalnie więc kury doświadczają znacznie mniej przyjemności niż ludzie – ale paradoksalnie to wina ludzi. I tak oto nasze zdolności poznawcze generują więcej cierpień dla kur, a wcale nie więcej szczęścia dla nas.

W książce „Straw dogs” * pisze:

Wzrost stanu wiedzy jest zjawiskiem rzeczywistym i – wyjąwszy globalny kataklizm – dziś już nieodwracalnym. Pozytywne zmiany obserwowane w rządach i społeczeństwach nie są mniej prawdziwe, lecz tylko czasowe. Nie tylko można od nich odejść: na pewno się tak stanie. Historia nie jest postępem ani upadkiem, lecz sinusoidą strat i zysków. Rozwój wiedzy daje nam złudne wrażenie, że różnimy się od innych zwierząt; historia wskazuje, iż wcale tak nie jest.

*John Gray

Krowy, jak większość zwierząt, snują plany, acz krótkoterminowe. I nie jest im obca melancholia. Znają pewną minimalną koncepcję śmierci, odczuwają coś na kształt smutku po stracie tych, których kochały.

Lecz filozof miał rację, przyznając im zdolność do odczuwania przyjemności. Miał słuszność, zazdroszcząc im szczęścia. Weźmy konkretną krowę: jest całkiem prawdopodobne, że w ciągu życia zazna go więcej niż filozof nękany dusznymi rozterkami. W przeciwieństwie do buddysty dążącego do uniknięcia [...]

Ludzka inteligencja nie jest cudem ewolucji, który chcemy w niej widzieć. Kochamy nasze drobne zdobycze, nasze lądowania na Księżycu i wielkie metropolie, tak jak rodzic kocha nowo narodzone dziecko. I tylko on: nikt inny nie darzy dziecka takim uczuciem jak rodzice. Planeta Ziemia nie kocha nas tak, jak my kochamy własny intelekt. Ponieważ rzeczywiście jesteśmy wyjątkowi (acz niekoniecznie dobrzy), sprowadziliśmy na nią więcej śmierci i zniszczenia niż jakiekolwiek inne zwierzę, teraz czy kiedykolwiek. Nasze liczne dokonania [...]

Myślenie moralne może być skazą, a nie właściwością – ubocznym produktem kumulacji rozwoju naszych unikalnych zdolności poznawczych, lecz wcale nie celem doboru naturalnego. Być może jako ludzie możemy obecnie cieszyć się gatunkowym sukcesem nie z powodu, lecz pomimo naszych skłonności moralizatorskich. Doprowadziliśmy do skrajności – ba, wręcz do absurdu – powszechny system normatywny stanowiący ramę zachowań społecznych większości zwierząt. Wyposażone w znacznie mniej wyrafinowane systemy zasad zwierzęta żyją dobrze. U nas, niestety, zdolność do dobrego życia determinują przeważnie czynniki pozostające poza naszą kontrolą: jak wyglądasz, gdzie się urodziłeś, do kogo czujesz pociąg...

Garstka kultur i religii wmówiła sobie, że homoseksualizm to problem moralny, i cierpią przez to miliony istot, które tak jak my są ludźmi. Homofobia nie ma odpowiednika w behawiorze żadnego innego gatunku; co więcej, czynnie tworzy bariery naszego sukcesu: sieje niezgodę i zadrażnienia społeczne, przyczynia się do krzywd wyrządzonych sporemu odsetkowi ludzkiej populacji. Cóż dobrego nam przyszło z absurdalnego moralizowania co do nieistniejącego problemu homoseksualizmu? Zupełnie nic. To tylko smutne świadectwo, że myślenie moralne miewa okrutne oblicze.

... ludzie, poprzez swą złożoną zdolność do myślenia w kategoriach moralnych, wzięli pod lupę coś, co dla wszystkich innych gatunków nie jest problemem normatywnym, i przekształcili w sprawę, dla której jesteśmy w stanie usprawiedliwić wykluczenie, penalizację, mord w świetle prawa, a nawet ludobójstwo. W tej materii- twierdzę z całą stanowczością – zwierzęta wykształciły znacznie doskonalszy (czyli mniej brutalnie destruktywny) system normatywny dla radzenia sobie z różnicami, niż zdołała to uczynić niemal każda ludzka kultura. W świecie zwierząt homoseksualizm najwyraźniej jest nie tylko normalny, ale też nieszkodliwy. Może nawet dobroczynny dla zwierzęcych społeczności. Dlaczego więc tylko ludzie są homofobami? Tę zagadkę da się rozwiązać jedynie wówczas, gdy zrozumiemy, w jaki sposób pozwalamy się zapędzić do narożnika przez naszą własną zdolność do myślenia w kategoriach moralnych.

Może się wydawać dziwne, że homoseksualizm jest tak rozpowszechniony, skoro narzędziem ewolucji jest potrzeba wydania na świat potomstwa. Kwestie te często poruszają środowiska homofobiczne mające (złudną) nadzieję w ten sposób, że skłonności homoseksualne są „wbrew naturze”. Ale literatura poświęcona takim zachowaniom wśród zwierząt dostarcza dość dowodów, że nie wpływają one ujemnie na stopę rozrodczą populacji danego gatunku, tak więc argument ten trafia w próżnię. Weźmy jako przykład albatrosy [...]

... Jacques Balthazart pisze: „Homoseksualizm u ludzi jest najczęściej, jeśli nie wyłącznie, zdeterminowany czynnikami biologicznymi działającymi w życiu płodowym lub wkrótce po narodzinach”. Innymi słowy, ludzka orientacja seksualna jest na ogół zdeterminowana już w chwili narodzin. Balthazart doszedł do takiego wniosku na podstawie badań zachowań seksualnych nakierowanych na tę samą płeć wśród zwierząt. Badania te dostarczają logicznych dowodów, że homoseksualizm nie tylko jest zastrzeżony dla ludzi, lecz bywa w zasadzie normą dla większości gatunków. Badacze zwierzęcego behawioru i biologii wiedzą o tym od dawna, to też Balthazart pisze:

„Naukowcy, którzy przeczytają tę książkę, prychną: „Też mi nowina!” – lecz, nie wiedzieć czemu, informacja ta nie wydostała się poza laboratoria ani nie została przedstawiona w sposób wystarczająco definitywny, by wpłynąć na opinię szerokich kręgów społeczeństwa”.

... szympansy są skrajnie gwałtowne, a często po prostu dyszą żądzą mordu. Nie mają przy tym najmniejszych skrupułów, atakując osobniki własnego gatunku.
Ale nawet to blednie w porównaniu z aktami przemocy, do których zdolni są ludzie, gdy potrafią je przed sobą usprawiedliwić argumentacją moralną. Nigdy nie zaobserwowano, by małpy zabiły wszystkich członków konkurencyjnego stada (samców i samice, młodzież i noworodki). Niepisana behawioralna zasada rządząca potyczkami szympansów każe im eliminować tylko [...]

Choć wśród zwierząt zdarzają się akty dzieciobójstwa (obserwujemy je u naszych wielkich człekokształtnych krewnych i u delfinów), a także akty przemocy w ramach grupy prowadzące do śmierci jednostek, to brakuje im zdolności poznawczych pozwalających systematycznie wybijać całe podgrupy populacji własnego gatunku na podstawie formalnego przypisania sobie autorytetu moralnego.

Zwierzęta zamieszkują świat, w którym podstęp stanowi jedynie niewielki wycinek systemu komunikacji. Udało im się osiągnąć równowagę, w której normą jest uczciwość. A kiedy kłamią, konsekwencje są raczej urocze niż katastrofalne: przypomnijmy sobie zaloty głowonogów, zahipnotyzowane kurczaki czy kulejące siewki. Ludzie jednak są skazani na to, żeby oszukiwać i być oszukiwanymi.